Gewone teek (Ixodes ricinus (L.))

Orde: Ixodida (teken)
Familie: Ixodidae (schildteken)

De gewone teek, ook wel bekend als schapenteek, is de  meest voorkomende teek in ons land en lijkt op een plat spinnetje.
Het zijn kleine, bloedzuigende parasieten die zich met hun monddelen vastbijten in de huid van een gastheer. Dit kunnen o.a. muizen, egels, konijnen, honden en katten zijn, maar ook de mens.

Heeft u interesse in meer informatie over bijvoorbeeld de biologie en het gedrag van een teek, de geschiedenis van de ziekte van Lyme, of hoe een tekenbeet te voorkomen is? Wellicht is onze nascholing “Teken en de ziekte van Lyme” iets voor u! Tijdens deze dag komen verschillende onderwerpen aan bod en zal in de middag samen met de docent de leefomgeving van de teek worden bezocht.

Algemeen

Gewone teken kunnen huidziekten, Q-koorts en de ziekte van Lyme, die veroorzaakt wordt door een bacterie, overbrengen op mens en dier.
De beet van een teek is over het algemeen niet pijnlijk en wordt zodoende niet direct opgemerkt. Dit gebeurt pas als de teek zich heeft gevoed met bloed en men een bobbeltje voelt. De kans op de ziekte van Lyme is overigens erg klein wanneer de teek binnen 24 uur èn op de juiste manier wordt verwijderd.

Uiterlijk

De gewone teek heeft een harde huid, 8 poten en duidelijk vooruitstekende monddelen. Ze variëren in kleur van grijs tot roestbruin.
Het volwassen mannetje heeft een lengte van ca. 2 mm; het vrouwtje ca. 4 mm, maar kan in volgezogen toestand tot wel 11 millimeter groot worden (vergelijkbare grootte als een erwt).
Tijdens het larvestadium heeft de teek 6 poten en een lengte van ongeveer 0,75 millimeter (volgezogen 1,25 mm); het daarop volgende nimfstadium heeft wel 8 poten en een lengte van ca. 1,3 millimeter (volgezogen 2 mm). De eitjes zijn geel van kleur.

Ontwikkeling

De ontwikkeling van de teek kent 4 stadia: ei–larve–nimf–adult en kan, afhankelijk van de omstandigheden, wel 7 jaar duren. Gewoonlijk duurt de gehele ontwikkeling 2-3 jaar.
Voor elke vervelling en voor het produceren van eitjes is een bloedmaaltijd nodig, vaak is dit van drie verschillende gastheren.

Het wijfje kan wel duizenden eitjes afzetten op de begroeiing. De eitjes zijn gevoelig voor uitdrogen, daarom is een vochtige omgeving noodzakelijk om te overleven (relatieve luchtvochtigheid van 80% of hoger).
Na enkele weken komen de 6-potige larven tevoorschijn. Ze hechten zich zodra de gelegenheid zich voordoet, vast aan een gastheer en zuigen gedurende 3-7 dagen bloed, waarna ze het lichaam verlaten. Na een rustperiode van 4 weken volgt de vervelling tot nimfstadium. Bij afwezigheid van een gastheer kan de larve wel 2 jaar hongeren.

De 8-potige nimfen klimmen, net zoals de larven, naar de toppen van vegetatie en wachten tot er een gastheer langskomt. Ze gaan extreem zuinig met hun energie om en kunnen tot wel 1 jaar hongeren.
Na een bloedmaaltijd laten ze zich vallen en zullen ze vervellen tot een volwassen teek. Volwassen teken leven tot ca. 2 jaar.

Leefwijze

De teken leven verborgen en komen het meest voor op plaatsen waar de luchtvochtigheid hoog blijft (80% of hoger), zoals in moerasachtige gebieden met lage vegetatie waar ze aan de onderzijde van bladeren en stengels zitten. Ook bosgebieden met lage onder-vegetatie (bijvoorbeeld bosbessen en bramen) kunnen bij uitstek plaatsen zijn waar teken zich verschuilen. Daarnaast komen ze ook voor in parken, weilanden, tuinen en dergelijke. Binnenshuis hebben ze vanwege de droge omstandigheden geen overlevingskans.

Teken zijn van begin maart tot eind november het actiefst. In deze periode is de kans het grootst dat men ze oploopt. Teken worden geactiveerd door een verhoogd koolstofdioxidegehalte in de uitgeademde lucht en door de warmte van een naderende gastheer die tijdens het lopen door de vegetatie voor de nodige beweging zorgt, waarna de teken zich laten vallen. Eenmaal op de gastheer kunnen ze met hun zuigsnuit door de huid heen boren en zich met kleine weerhaakjes stevig vastzetten, om vervolgens bloed te zuigen (dit proces kan enkele dagen duren). Volwassen mannetjes van de gewone teek nemen geen bloed.

Wering en preventie

Bij wandelingen door vochtige bossen kan goed op het lichaam aansluitende kleding (lange mouwen, lange broek) gedragen worden. Blijf daarnaast op de wandelpaden; loop niet door de lage vegetatie. De aan de lucht blootgestelde huid (met name handen en gezicht) kan ingesmeerd worden met een afweermiddel op basis van DEET, welke verkrijgbaar zijn bij de apotheek of drogisterij.
Contoleer na een wandeling of na het kamperen in natuurgebieden uw lichaam op teken. Doe dit ook bij uw huisdieren.
Er zijn geen bestrijdingsmiddelen tegen teken voor de mens, alleen goede weringsmaatregelen zijn effectief. Voor huisdieren zijn er wel enkele middelen in de handel ter bestrijding van aanwezige teken, toch kan er na een behandeling wederom een teek op het dier komen na een wandeling of na het buiten zijn.

Verwijderen van een teek

Bij het verwijderen van een teek mag deze nooit bedwelmd worden met olie, alcohol of andere middelen, omdat het dier dan speeksel uit de speekselklieren in de wond van de gastheer kan brengen, waardoor er een infectie kan ontstaan.
Tijdens het verwijderen kan het minuscule snuitje van de teek afbreken. Dit kan echter geen kwaad, want de snuit is niet besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt.

Wanneer u door een teek gebeten bent, noteer dan altijd de datum. Dit is van belang voor uw huisarts in verband met het ontstaan van de eventuele ziekteverschijnselen.

Hieronder volgt stapsgewijs een procedure hoe u een teek kunt verwijderen.

1. Gebruik een tekenpincet of ander dergelijk hulpmiddel (verkrijgbaar bij apotheek of drogisterij)

2. Pak de huid zodanig beet dat er een bultje ontstaat waar de teek op zit

3. Plaats het hulpmiddel zo ver mogelijk over de kop van de teek, tot op de huid

4. Verwijder de teek op de voor het gekozen hulpmiddel voorgeschreven wijze. Bijvoorbeeld met een pincet door voorzichtig te draaien en ondertussen te trekken totdat de teek loslaat

5. Desinfecteer het wondje na het verwijderen van de teek met alcohol (70%) of jodium

6. Desinfecteer na gebruik ook het hulpmiddel (met alcohol, kokend water of een ander desinfecterend middel)

Waarschuwing

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Kenmerkend voor deze ziekte is een rode kring op de bijtplaats, die geleidelijk groter wordt en in het midden verbleekt. Dit gebeurt meestal na 3 à 4 weken.
Als u dit waarneemt moet u meteen contact opnemen met uw huisarts!!!

Binnen enkele weken tot maanden kunnen ziekteverschijnselen van zenuwen, gewrichten en hart ontstaan. Het meest voorkomend zijn aangezichtsverlamming, hevige pijn in arm, been of romp, dubbelzien en pijnlijke gewrichten.

Advies

Mocht u na het lezen van deze informatie nog vragen hebben, neem dan contact op met het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD).