Echte huiszwam (Serpula lacrymans ((Wulfen) P. Karst))

Orde: Boletales (boleet)
Familie: Serpulaceae

De belangrijkste in Nederland voorkomende houtaantastende schimmel, is de echte huiszwam.
Wanneer verwerkt hout in gebouwen langere tijd en vochtgehalte bezit van meer dan 20%, is het waarschijnlijk dat zich op en in dit vochtige hout schimmels gaan ontwikkelen. In gebouwen kunnen houtaantastende zwammen enorme schade toebrengen.

Algemeen

Zowel naald- als loofhoutsoorten worden door de huiszwam aangetast, waarbij het aangetaste hout bruinachtig verkleurt; men spreekt van bruinrot. De schimmel kan voorkomen in balken en andere houten delen van de (begane grond) vloer, mits er aanwezig is: een geschikte voedingsbodem (bijv. hout dat niet duurzaam of verduurzaamd is), vocht, voldoende zuurstof en een bepaalde temperatuur.
Op of in hout dat zich in de buitenlucht bevindt, wordt de huiszwam slechts zelden aangetroffen.

Uiterlijk

De huiszwam heeft een cirkel- of ellipsvormig vruchtlichaam tot maximaal 1 meter doorsnede met een dikte van ongeveer 1 cm. Het heeft een bruine kleur, waarbij de randen gelig tot wit zijn.
De schimmeldraden zijn met het blote oog niet zichtbaar; ze hebben een dwarsdoorsnede van slechts 0,0016 mm. Soms zijn deze draden aan het oppervlakte van het hout wel zichtbaar als iets dikkere witte vlokken (dwarsdoorsnede ca. 0,0030-0,0075 mm). De sporen van de huiszwam zijn enkel zichtbaar als ze in grote aantallen voorkomen; het lijkt op een roestbruin poeder. Ze zijn elliptisch gevormd en zeer klein.

Het cirkelvormige vruchtlichaam van de huiszwam. Duidelijk zichtbaar is de verkleuring van de randen (van geel tot wit).

Ontwikkeling en leefwijze

Schimmels (zwammen) zijn organismen die zich voeden met organische koolstofverbindingen. Ze doorlopen de volgende levensstadia: sporen–hyfen (=schimmeldraden)–mycelium (=massa hyfen)–vruchtlichaam.

Sporen zijn zeer kleine min of meer bolvormige deeltjes, niet zichtbaar met het blote oog, en worden in aantallen van enkele miljarden in of op het vruchtlichaam gevormd. De verspreiding vindt plaats via luchtstromingen, insecten, transport van goederen, en dergelijke.

Wanneer ze op een gunstige ontwikkelingsplaats terechtkomen gaan ze kiemen; de sporen van de huiszwam komen tot ontwikkeling op hout dat minstens 20% vocht bevat. Bij de kieming ontstaan schimmeldraden die tot diep in het hout doordringen. Deze draden ontwikkelen zich op en zelfs in vochtige muren en vloeren van steen en beton.

Voor de ontwikkeling is de huiszwam afhankelijk van vocht. Omdat het mycelium en de hyfen sterk ontwikkeld zijn, kan het over grote afstanden zelf vocht transporteren. Hierdoor kan ook aangrenzend droog hout gemakkelijk aangetast worden.

De optimale ontwikkelingstemperatuur van de schimmel bedraagt 23°C. Bij 28°C of hoger sterven de schimmeldraden af, de sporen kunnen echter hogere temperaturen overleven. Bij vorst komt de groei van de schimmel tot stilstand, maar de huiszwam sterft niet af. Na een vorstperiode gaat de groei gewoon verder.

Schade

De huiszwam is de gevaarlijkste bruinrot verwekkende zwam. Het kan hout al aantasten bij een vochtgehalte van slechts 20%, indien water aangevoerd wordt vanuit een bepaalde vochtbron. Denk aan grondwater of water afkomstig van een lekkage.
De schimmel produceert enzymen die de celwanden van het hout afbreken. Er ontstaan diepe krimpscheuren die zowel evenwijdig lopen aan als loodrecht staan op de vezelrichting. Het aangetaste hout verkleurt bruinachtig en wordt, naarmate de aantasting zich verder ontwikkelt, zacht en verliest zijn sterkte, waardoor balken hun draagkracht kunnen verliezen en vloeren kunnen doorzakken. Uiteindelijk valt het hout in brokken uit elkaar en is het tot poeder te wrijven.

Wering en preventie

Op de eerste plaats is het belangrijk ervoor te zorgen dat een te hoog vochtgehalte (bouwkundig) wordt opgeheven om te voorkomen dat houtwerk te vochtig wordt. Het vochtgehalte van het hout moet onder de 20% gehouden worden, het liefst op 15% of lager. Schimmels krijgen dan geen kans zich te ontwikkelen in het hout.
Daarnaast is het soms gewenst hout preventief te beschermen door een behandeling met een daarvoor toegelaten houtverduurzamingsmiddel.

Inspectie

Het is bij aanwezigheid van de huiszwam aan te bevelen om een onderzoek te laten instellen naar vochtoorzaken en voor het verhelpen daarvan bouwkundig advies in te winnen. Bovendien zal de kwaliteit van verwerkt hout moeten worden onderzocht door bijvoorbeeld een aannemer en/of een bestrijdingsbedrijf.

Bestrijding

In vrijwel alle gevallen kan een particulier een aantasting van de huiszwam niet zelf bestrijden. Mogelijkheden om de aantasting te bestrijden zonder de toepassing van biociden (=bestrijdingsmiddelen) zijn (nog) niet beschikbaar. U wordt daarom geadviseerd contact op te nemen met een daartoe gespecialiseerd bedrijf dat, met voor dat doel toegelaten middelen, de aantasting tot staan kan brengen. Daarvoor kunnen enige offertes worden aangevraagd met verzoek om opgave van prijs, te gebruiken middel (merknaam, toelatingsnummer, werkzame stof), wijze van toepassing en garantieperiode (5 jaar is gebruikelijk).

Voorafgaand aan de bestrijding is het van belang dat men alle mogelijke maatregelen treft die lekkage, condensvorming, optrekkend vocht, doorslaande muren, inwateren of hoge grondwaterstand voorkomen. Het hout mag na bestrijding niet opnieuw vochtig en wederom aantrekkelijk worden voor aantasting door schimmels. Daarom moet worden gezorgd voor een goede ventilatie en in een aantal gevallen kan het nuttig zijn om in de kruipruimte een bodemafsluiting aan te brengen.

Door schimmel aangetast hout dient eerst volledig te worden verwijderd tot 1 meter buiten de zichtbare aantasting. De mogelijk aangetaste delen die niet verwijderd of vervangen kunnen worden, laten behandelen. Verwijder vóór de behandeling de afdeklagen (beits, verf, lak) van het hout.
Alle houtwerk behandelen met een toegelaten curatief middel, in het algemeen geschiedt dit tweemaal rijkelijk. Het nieuw aan te brengen hout preventief behandelen.

Muren waarop of -in zich schimmeldraden bevinden, moeten ook behandeld worden. Verwijder eerst de aanwezige schimmels zorgvuldig. Daarbij moet ook los stucwerk weggehaald worden en voegen uitgekrabd. Bij ernstige aantasting van de huiszwam moeten in muren, schuin naar onderen, gaten worden geboord en gevuld worden met het middel. Het is ook mogelijk de gaten onder bepaalde druk te injecteren. Hierna de muren behandelen met het middel. Na droging kan de muur weer worden voorzien van stucwerk.

De bestrijding dient plaats te vinden met inachtneming van de voorzorgsmaatregelen en Wettelijke Gebruiksvoorschriften die op het etiket van de biocide vermeld staan.
Wanneer u een werkzame stof of de toelatingsstatus van een biocide (=bestrijdingsmiddel) wilt checken, kunt u de bestrijdingsmiddelendatabank van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) raadplegen.

Namen van bestrijdingsbedrijven kunt u vinden op de site van de beide brancheverenigingen (NVPB en Platform Plaagdierbeheersing) en bij de Kamer van Koophandel.
Verifieer of medewerkers in het bezit zijn van een geldig bewijs van vakbekwaamheid “Beheersing plaagdieren en houtaantastende organismen”.

Chemisch afval

Resten van biociden en lege, ongereinigde verpakkingen moeten worden beschouwd als gevaarlijk afval. Wij adviseren u daarom deze resten in te leveren bij het KGA-depot in uw gemeente.

Advies

Mochten de wering- en bestrijdingsmaatregelen, uitgevoerd aan de hand van deze informatie, onvoldoende resultaat opleveren, neem dan contact op met het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD).